Wie ongehuwd samenwoont, hoeft niet te voldoen aan allerlei formaliteiten. Aan ongehuwd samenwonen zijn ook geen bijzondere rechten en verplichtingen verbonden. Beide partners genieten een grote vrijheid. Aan het huwelijk daarentegen zijn wel een aantal rechten en plichten verbonden.

Juridische verschillen

Het huwelijk wordt afgesloten voor de ambtenaar van de burgerlijke stand. Feitelijk samenwonen vraagt totaal geen formaliteiten. Wettelijk samenwonen vereist de overhandiging van een geschrift aan de ambtenaar van de burgerlijke stand, wat enkel kan voor ongehuwden.

Met betrekking tot hulp en bijstand

Getrouwde koppels zijn verplicht elkaar te helpen en elkaar ”het nodige” te verschaffen, soms ook na een scheiding. Ongehuwd samenwonenden hoeven dat niet te doen, tenzij de partners hierover schriftelijke afspraken hebben gemaakt.

Met betrekking tot geld en bezit

De gevolgen van het huwelijk voor het vermogen en de schulden van de echtgenoten zijn in een heel pakket wettelijke regels vastgelegd. In een huwelijkscontract kunnen de echtgenoten een eigen keuze maken. Wie feitelijk ongehuwd samenwoont, moet het stellen zonder al die bijzondere wetten: er zijn geen specifieke verplichtingen, noch bijzondere rechten, tenzij de samenwonenden dat zelf zijn overeengekomen. Bij wettelijke samenwoning geldt als wettelijke verplichting dat iedere partner bijdraagt in de lasten van de samenwoning naargelang zijn/haar mogelijkheden. De rest (het spaarsaldo) blijft afzonderlijk. In het samenwoningscontract kan men deze lasten omschrijven.

Omtrent de gezinswoning

Echtgenoten zijn verplicht samen te wonen. Alle beslissingen over hun gezinswoning moeten zij samen nemen. Ook al is deze woning verhuurd aan of eigendom van slechts één van hen. Wettelijke samenwoners genieten dezelfde bescherming als gehuwden. Feitelijke samenwoners genieten geen bescherming.

In verband met erfrecht

Gehuwden

Bij overlijden erft de overblijvende echtgenoot altijd het vruchtgebruik van de gezinswoning met alle huisraad en meubilair. Dit betekent concreet dat wie overblijft in het huis mag blijven of het verhuren en dit zolang hij leeft. De kinderen kunnen hem niet verplichten het huis te verlaten om het te verkopen. Als er geen kinderen zijn, erft de echtgenoot het volledig gemeenschappelijk vermogen .

Ongehuwd samenwonenden

Ongehuwd samenwonenden die louter feitelijk samenwonen erven niet van elkaar. Wil men graag dat de overblijvende partner erft, dan moet men een testament opstellen waarbij rekening moet worden gehouden met de wettelijke reserve die kinderen of ouders (enkel als er geen kinderen zijn) hebben in de nalatenschap van hun ouder, respectievelijk kind.
De notaris zal hierbij adviseren hoe deze reservataire aanspraken kunnen worden verzoend met de bescherming van de langstlevende partner, en dit bijvoorbeeld via een beding van aanwas in volle eigendom of vruchtgebruik.

Wettelijk samenwonenden

Wettelijk samenwonenden daarentegen erven wel automatisch van elkaar. Dit zijn samenwonenden die een verklaring hebben afgelegd voor de ambtenaar van de burgerlijke stand.

Wettelijke samenwonenden erven dus van elkaar zonder dat er een testament nodig is. Let wel, dit erfrecht geldt enkel voor de samenwonenden die een verklaring hebben afgelegd voor de ambtenaar van de burgerlijke stand.

Bovendien gaat het slechts om een beperkt erfrecht. De langstlevende verkrijgt automatisch het vruchtgebruik (niet de volle eigendom) van de woning die het koppel bewoonde en van het huisraad dat er zich in bevond, zonder dat hiervoor een testament nodig is.

Zelfs wanneer de eerststervende kinderen of ouders nalaat, komt het vruchtgebruik van heel de gezinswoning en van het daarin aanwezige huisraad aan diens langstlevende partner toe. Bovendien kunnen wettelijk samenwonenden nog verder gaan dan dit automatisch vruchtgebruik van de gezinswoning en huisraad.

Zo kunnen zij, zelfs wanneer er nog ouders in leven zijn, elkaar giften doen die de hele nalatenschap omvatten. Wanneer het daarentegen niet de bedoeling is om het vruchtgebruik op de gezinswoning en het huisraad tussen elkaar te laten vererven, volstaat het hiertoe een testament op te maken. Zo kan de wettelijk samenwonende zijn langstlevende partner onterven ten voordele van zijn erfgenamen, ook zonder dat zijn partner dit weet.

Wanneer de wettelijk samenwonenden willen dat zij meer erven dan dit vruchtgebruik op de gezinswoning en het huisraad, moeten zij hoe dan ook een testament opmaken, zelfs wanneer de wettelijk samenwonende de enige erfgenaam is.